Η Πετρούπολη ή Πόλη του Αγίου Πέτρου (ρωσικά: Санкт-Петербу́рг, μτγρ.: Σανκτ-Πετερμπούργκ, προφέρεται: [sankt pʲɪtʲɪrˈburk]) είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη και πολιτιστική πρωτεύουσα της Ρωσίας. Σύμφωνα με το Σύνταγμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας, αποτελεί ομοσπονδιακή πόλη και μία από τις 85 ομοσπονδιακές ενότητες στις οποίες διαιρείται διοικητικά η χώρα. Βρίσκεται στη βορειοδυτική Ρωσία και πολύ κοντά στα σύνορα με τη Φινλανδία, στο σημείο που ο ποταμός Νέβας εκβάλλει στη Βαλτική Θάλασσα. Είναι κτισμένη επάνω σε σύμπλεγμα μικρών νησιών, τα οποία χωρίζονται από φυσικά και τεχνητά κανάλια και συγκοινωνούν μεταξύ τους με γέφυρες. Με βάση τη ρωσική κρατική οργάνωση, είναι διοικητικό κέντρο του Βορειοδυτικού Ομοσπονδιακού Διαμερίσματος και έδρα του Στόλου της Βαλτικής.
Ιδρύθηκε από τον τσάρο Πέτρο Α' το 1703 ως το παράθυρο της Ρωσίας στην Ευρώπη. Εννέα χρόνια αργότερα και μέχρι την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 ήταν πρωτεύουσα του αχανούς κράτους. Σήμερα αριθμεί σχεδόν 5.000.000 κατοίκους και είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ρωσίας μετά την πρωτεύουσα Μόσχα.
Το όνομα της πόλης παρακολουθεί τις κατά καιρούς πολιτικές εξελίξεις. Ιδρύθηκε ως Πετερμπούργκ (Πετρούπολη), όμως το 1914 μετονομάστηκε σε Πετρογκράντ, διότι το Πετερμπούργκ θύμιζε γερμανικά και οι Γερμανοί ήταν τότε αντίπαλοι των Ρώσων στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά το θάνατο του Βλαντίμιρ Λένιν και έως το 1991 ονομαζόταν Λένινγκραντ (Ленингра́д, στις δυτικές γλώσσες ακουγόταν προπαροξύτονο). Μολονότι η πόλη έπαψε να ονομάζεται Λένινγκραντ μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, το όνομα αυτό διατηρήθηκε στην ονομασία του Όμπλαστ Λενινγκράντ, της ομοσπονδιακής ενότητας που περιβάλλει την πόλη. Η πόλη επί το πλείστον αποκαλείται λανθασμένα "Αγία Πετρούπολη" στα ελληνικά, γιατί η συγκεκριμένη ονομασία παραπέμπει στο νόημα Άγια Πόλη του Πέτρου (στην πραγματικότητα είναι Πόλη του Άγιου Πέτρου). Πολύ ελάχιστα χρησιμοποιείται η σωστή ονομασία "Αγιοπετρούπολη", ενώ αρκετά ευρύτερα αυτής η απλή ονομασία "Πετρούπολη".
Η UNESCO έχει ανακηρύξει ολόκληρο το κέντρο και πολλά προάστιά της ως Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Ολόκληρη η πόλη αποκαλείται και «πρωτεύουσα του Βορρά» όντας μια τεράστια ανοιχτή έκθεση μνημειακής, διακοσμητικής και χρηστικής αρχιτεκτονικής, γεμάτη μεγαλοπρεπή και μη κτήρια με εξαιρετικές λεπτομέρειες, κήπους και πάρκα, πλατιές λεωφόρους, σκαλιστές γέφυρες, αγάλματα και μνημεία. Για το λόγο αυτό, συχνά αποκαλείται ανοιχτό μουσείο του μπαρόκ και του νεοκλασικισμού. Ακόμα πιο ξεχωριστή κάνουν την πόλη ο Νέβας και τα πολυάριθμα κανάλια που τη διαρρέουν, δίνοντάς της το προσωνύμιο «Βενετία του Βορρά» ή «Πόλη των 300 γεφυρών» (αν και στην πραγματικότητα έχει πάνω από οκτακόσιες).
Χαρακτηριστικό της πόλης είναι οι «λευκές νύχτες» του Ιουνίου. Ο ουρανός φαίνεται να μη σκοτεινιάζει ποτέ τις νύχτες εκείνες - φαινόμενο που οφείλεται στη θέση της Αγίας Πετρούπολης κοντά στον Αρκτικό Κύκλο (60° Β, σχεδόν στο ίδιο γεωγραφικό πλάτος με τις σκανδιναβικές πρωτεύουσες).
Η Εκκλησία του Σωτήρα στο Αίμα είναι ο κυριότερος ορθόδοξος καθεδρικός της Αγίας Πετρούπολης. Η ονομασία του αναφέρεται στη δολοφονία του τσάρου Αλεξάνδρου ΙΙ στο σημείο που χτίστηκε η εκκλησία, στις 13 Μαρτίου 1881.
Το φρούριο Πέτρου - Παύλου.
Το αρχαιότερο κτίριο στην Αγία Πετρούπολη χρησίμευε ως φυλακή πολιτικών κρατουμένων και βρίσκεται στη νήσο Ζαγιάτσι. Εκεί κρατούνταν όσοι θεωρούνταν αντίπαλοι του τσάρου, όπως ο Ντοστογέφσκι, ο Τρότσκι, ο αδελφός του Λένιν Αλεξάντρ, ακόμη και ο γιος του Μεγάλου Πέτρου Αλέξανδρος ο οποίος βασανίστηκε μέχρι θανάτου. Για την ξενάγηση θα χρειαστείτε ένα ζεστό πουλόβερ και... "γερά νεύρα" για να διασχίσετε τους υγρούς και σκοτεινούς διαδρόμους του φρουρίου.
Το όνομα Γκριμπογέντοφ έχει πάρει στην Αγία Πετρούπολη το κανάλι του ποταμού, στο οποίο δεσπόζει ο περίφημος Ναός του Σωτήρος επί του Αίματος. Ο ίδιος ζούσε σε ένα σπίτι δίπλα ακριβώς στο κανάλι, που προηγουμένως έφερε το όνομα της αυτοκράτειρας Αικατερίνης.
Το Πέτερχοφ (Петерго́ф, Πετεργκόφ, από το γερμανικό Peterhof, "Αυλή του Πέτρου") είναι το βασιλικό ανάκτορο, που οικοδομήθηκε από τον τσάρο της Ρωσίας Πέτρο Α΄ τον Μεγάλο (1672 - 1725), ως θερινή κατοικία του, στο προάστιο Πέτερχοφ, 30 km δυτικά της Αγίας Πετρούπολης. Επονομάστηκε «Ρωσικές Βερσαλλίες» και αποτελεί τμήμα του ευρωπαϊκού οράματος του Μεγάλου Πέτρου.
Το Ερμιτάζ (ρωσ.: Эрмитаж) αποτελεί το μεγαλύτερο και ένα από τα παλαιότερα μουσεία στον κόσμο, καθώς και ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Αγίας Πετρούπολης. Φιλοξενείται σε ένα συγκρότημα έξι κτιρίων, τα παλαιά Χειμερινά Ανάκτορα, στις όχθες του ποταμού Νέβα. Ανάμεσα στα σημαντικά εκθέματα του μουσείου, περιλαμβάνεται η συλλογή έργων δυτικοευρωπαϊκής τέχνης με έργα των Λεονάρντο ντα Βίντσι, Ωγκύστ Ροντέν, Πάμπλο Πικάσσο, Ανρί Ματίς, Πωλ Γκωγκέν, Πωλ Σεζάν, Κλωντ Μονέ, Ρέμπραντ και άλλων. Φιλοξενούνται ακόμα εκθέματα από την αρχαία Ελλάδα, την Αίγυπτο και τη Ρώμη, καθώς και μεγάλες συλλογές ειδών κοσμηματοποιίας. Ο συνολικός αριθμός των έργων που ανήκουν στις συλλογές του Ερμιτάζ ξεπερνούν τα 3.000.000.
Το Μουσείο Ντοστογιέφσκι στην Αγία Πετρούπολη είναι το τελευταίο από τα πολλά σπίτια που κατοίκησε ο Ρώσος συγγραφέας Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι (1821 - 1881). Στο σπίτι αυτό μετακόμισε ο Ντοστογιέφσκι με την οικογένειά του στις αρχές Οκτωβρίου του 1878 και έζησε εκεί μέχρι το θάνατό του στις 28 Ιανουαρίου του 1881. Εδώ ολοκλήρωσε το τελευταίο μεγάλο έργο του "Αδελφοί Καραμαζώφ" (1880).
